Jouw bedrijf overdragen is vooral een emotionele stap. Een stap die je niet van de ene dag op de andere zet en die veel verder gaat dan alleen de cijfers of de financiën. Het gaat om jouw levenswerk en jouw effort over meerdere decennia. De tijd nemen voor dat proces is ontzettend belangrijk. Daar komen ook vragen bij kijken waar je misschien nooit bij stil hebt gestaan en waarop de antwoorden zoeken tijd kost. Vragen als: wat ga je doen zonder je onderneming, en misschien nog wel belangrijker, wie ben jij eigenlijk zonder de status en de naam en faam van je bedrijf? Wat ga je doen, en wat ga je laten? In hoeverre wil je nog zeggenschap hebben als je je onderneming bijvoorbeeld aan je kind overlaat? Blijven mijn medewerkers wel in de onderneming? Wat als mijn partner iets overkomt? Vragen te over.
In goede handen
Als je dan eenmaal de beslissing voor jezelf hebt genomen, heb je behoefte aan iemand die begrijpt waar het in het leven om draait. Die verder kijkt dan de ‘waardering’. Die zelf aan den lijve heeft ondervonden wat het is om tegenslag te hebben, ingewikkelde relaties kan ontwarren en kennis heeft van alle juridische en notariële aspecten die bij een overname komen kijken. Ook iemand die heel goed successen kan vieren en die de euforie van een geslaagde deal herkent. Iemand met kennis van zaken, en liever zelfs nog een vertrouwenspersoon. Die iemand vind je in Johan Vermeer. Een telg uit de bekende Haarlemmermeerse aannemersfamilie (met Friese roots), die zowel in als buiten het familiebedrijf zijn sporen ruimschoots heeft verdiend.
Open en eerlijk deelt hij enige levenslessen in deze INTO Business. Om te inspireren, van te leren en vooral als uitnodiging tot een persoonlijk gesprek.
Geen enkel levenspad is een rechte weg
“Wat ik vaak zie is dat nadenken over de opvolging of overname bij ondernemers een kwestie is van ‘daar moet ik ook nog eens over na gaan denken’, zegt Johan. “Wat dan vervolgens niet gebeurt. Terwijl het zo belangrijk is om eens in de zoveel tijd goed naar de invloed van je persoonlijke leven op je onderneming te kijken. Er kan van alles in je leven gebeuren; je kind krijgt een relatie met iemand die je niet ziet zitten terwijl hij of zij de onderneming zou voortzetten, of je verhuist naar het buitenland, de wetgeving rondom trouwen in gemeenschap van goederen verandert, noem maar op. Geen enkel levenspad is een rechte weg, er komen altijd kinken in de kabel. Het leven verloopt nooit zonder butsen of blauwe plekken. Naast voorspoed, geluk en succes is er ook pijn, verlies en onrecht. Je plek zal worden ingenomen door iemand die sneller, anders of jonger is. De kunst is om je op de overdracht voor te bereiden met een persoonlijk, juridisch en organisatorisch goed doortimmerd stappenplan. En daarin ligt uiteindelijk mijn expertise.”
Want Johan kent het klappen van de zweep. Zowel zakelijk als privé heeft hij alle aspecten en emoties in het spectrum meegemaakt. Als zoon van de gerenommeerde weg- en waterbouwer Coen Vermeer zag hij hoe het familiebedrijf steeds groter groeide en zich een toppositie in de branche verwierf. Maar ook hoe het door crises en interne- en externe affaires werd beïnvloed. En hoe hij daar in alle facetten altijd onderdeel van bleef ook al was hij er, juist door familieomstandigheden, niet langdurig werkzaam.
Verlies verwerken bestaat niet
In 1962 werd Johan in Friesland geboren en hij verhuisde niet veel later naar Hoofddorp. Toen hij 2,5 jaar was gingen zijn ouders uit elkaar. Zijn broer Coen ging met zijn vader mee naar de Buitenkaag, hijzelf bleef bij zijn moeder wonen. Een beslissing van zijn ouders die tot lang in zijn volwassen leven heeft doorgeklonken. “Als kind wil je toch het liefst dat je ouders bij elkaar blijven. En zeker in die tijd was een scheiding behoorlijk ongebruikelijk. De afstand tussen mij en mijn vader die toen ontstond heeft lang invloed gehad op onze relatie. In die tijd werd er ook weinig van ouder tot kind over gesproken, je moest het als feit aannemen. Als ik zie hoe wij dat in ons samengestelde gezin hebben begeleid…een wereld van verschil.
Mijn broertje kwam in 1969 door verdrinking om het leven. Een gebeurtenis die mijn vader nooit te boven is gekomen en de emoties verdrong hij door enorm hard te werken. Hij had een tomeloze energie en was commercieel tot op het bot. Hij was naast het (mede) leiden van zijn onderneming vaak bezig met het overnemen en opstarten van bedrijven, iets waar ik veel van heb geleerd. Mijn moeder en vader hebben in de loop van hun leven vervolgens meerdere relaties gehad, waardoor een aantal half- en stiefkinderen onderdeel werd van mijn familie. Je kunt je voorstellen dat al deze nieuw ontstane familiare dwarsverbanden niet alleen mooie herinneringen opleveren maar tevens moeilijke situaties heeft doen ontstaan. Wel of geen bloedverwantschap speelt daarbij een belangrijke rol.
In financieel opzicht was de situatie bij mijn moeder niet makkelijk, we hadden het niet breed. We leefden als eenoudergezin vele jaren van de bijstand. In die tijd heb ik leren waarderen wat er wél is, en het met heel weinig tevreden te zijn. Daardoor kon ik later de waarde van geld veel beter inschatten, ik heb er in ieder geval nooit mijn gevoel van eigenwaarde aan ontleend. Wat overigens een waardevolle levensles bleek, die ik nog vaak gebruik. Op mijn achttiende verhuisde ik voor mijn economisch linguïstieke HBO opleiding naar mijn vader waardoor ik ook de kans kreeg mijn vader écht te leren kennen. Bij hem leefde ik in een wereld waarin de bomen tot aan de hemel groeiden, die van de happy few. Een groter contrast was bijna niet denkbaar.
De druk van mijn vader om direct na mijn opleiding ‘in de zaak’ te komen werd groot en dat kon ik in eerste instantie nog niet aan. Mede daardoor verslechterde in eerste aanleg mijn relatie met mijn vader enorm, vooral door de wederzijdse gevoelens van teleurstelling. Ik heb mijn expertise daarom eerst bij andere ondernemingen en in andere branches opgedaan, wat mij veel heeft opgeleverd. Al was het maar een frisse blik op zaken en het niet beoordeeld worden op je naam. Het heeft best een periode geduurd voordat ik, na zes jaar, uiteindelijk de stap heb genomen om toch in het bedrijf te beginnen. Ondertussen was mijn relatie met mijn vader hersteld en is een sterke en intense band ontstaan die tot zijn overlijden in 2003 voor mij heel waardevol is geweest.
“Nadat mijn vader in 1993 was afgezwaaid uit het familiebedrijf is hij met zakenrelaties allerlei nieuwe activiteiten gestart. Uiteindelijk omvatte de kerstboom bij zijn overlijden ca. 95 vennootschappen, zoals het bekende Meerschip. Na zijn overlijden kreeg ik, door allerlei besluiten van vele betrokken aandeelhouders en families, de verantwoordelijk om deze kerstboom langzamerhand als stille bewindvoerder af te bouwen. Door het successievelijk overlijden van meerdere aandeelhouders en de financiële crisis werd dit proces sterk negatief beïnvloedt. Tijdens de afgelopen 17 jaar dat ik daarmee bezig was leerde ik het ondernemen en besturen in zijn mooiste maar ook rauwste vormen kennen. Dus ook veel narigheid zoals rechtszaken, beslagleggingen, executoriale verkopen, gesteggel met familie(s), vele andere (externe) belanghebbenden, tegengestelde belangen in de verhoudingen tot elkaar, financiën, uitvoering van wilsbeschikkingen en voortzetten of liquideren van ondernemingen. Daaruit heb ik de ambitie gehaald dat ik anderen goed kan vertellen over en begeleiden in het zoveel als mogelijk oplossen of voorkomen van soortgelijke situaties.”
Een persoonlijk stappenplan
Terug naar de zakelijkheid: de bedrijfsovername. Aan welke stappen moet je denken? Johan: “Allereerst is het belangrijk om te bepalen: wie of wat is nou die ondernemer of onderneming? Is dat de (stille) aandeelhouder of de bestuurder/directeur die ook vaak het gezicht van de onderneming is? Je ziet vaak dat deze rollen gecombineerd worden, zeker in familiebedrijven. Daar zit dan ook meteen vaak de praktische angel. Want een familieband hoeft niet per definitie te betekenen dat je geschikt bent voor een functie. Praktisch gezegd: als je kind bent van de directeur, wil dat niet zeggen dat jij ook die capaciteit of ambitie hebt om directeur te worden. En familiebanden zijn nou eenmaal niet door te knippen, dus durf je de confrontatie aan te gaan en de rol in het bedrijf te weigeren? En aan de andere kant: als je als ouder je kind in je bedrijf neemt, is er dan open en eerlijk over de verwachtingen gesproken? Hoe is de relatie van het kind met de bestaande personeelsleden en hoe stelt hij of zij zich daarbij op?
Vermenging van rollen kan voor verwarring, ruzies en vetes zorgen die je nooit had verwacht of gewild. Daarom is het zo belangrijk om hier heel goed over na te denken. Het is zaak om bij de overdracht van je onderneming door een goed begeleide aandelenverdeling en -overdracht niemand te kort te doen. En mijns inziens, gebaseerd op mijn persoonlijke ervaringen, je management op basis van capaciteiten en kwaliteiten te kiezen, en niet persé op een bloedband.
Vaak ligt de primaire keuze voor overdracht naar de kinderen minder voor de hand dan je aanvankelijk denkt. Hebben ze überhaupt de ondernemersgenen en, belangrijker nog, wat zijn écht hun eigen toekomstplannen en ambities? Wat zijn hun vaardigheden en is het verstandig eerst ergens anders ervaring op te doen? Waarschijnlijk voelt het voor jou als ouder logisch dat je een natuurlijke opvolger krijgt, maar is dat ook als ondernemer de verstandigste keuze? De praktijk leert dat er meerdere en soms betere opties zijn.”
Bezint eer gij begint
“Verkoop aan een strategische koper bijvoorbeeld, dat levert vaak een betere prijs op, zorgt voor minder toekomstige betrokkenheid en veelal financiële onafhankelijkheid. Of door bestaand management dat nu al een belangrijke rol, zowel binnen de onderneming als naar buiten inneemt, in te zetten voor de opvolging. Of, wat steeds vaker voorkomt, een hybride vorm tussen een externe partij, bestaand management en eigen vlees en bloed.
Mijn ervaring is dat veel adviseurs met expertise het ondernemerspad kruisen. Of dat op het juiste moment is, is nog maar de vraag. Ik denk dat je als ondernemer moet voorkomen dat de accountant meteen berekeningen en waarderingen gaat maken of een transaction driven merger & acquisitionbureau met long- en shortlisten die direct op zoek gaat naar de ideale overnamekandidaat. Ik begeleid ondernemers weloverwogen en flexibel om in een uitgekiend traject naar een oplossing toe te werken die geleidelijk definitieve vorm krijgt. En dit vooràl emotionele gewenningstraject neemt geen 1 of 2 of 3 jaar in beslag maar eerder 8 tot 10 jaar.
Dat biedt bijvoorbeeld de mogelijkheid om wellicht delen te verkopen of over te dragen. Zo wordt dan bereikt dat er delen van de onderneming (bijvoorbeeld onroerend goed) achter kunnen blijven bij de overdrager die daarmee een toekomstig pensioeninkomen genereert of dat er bedrijfsonderdelen interessant worden voor kinderen met een speciale kennis en kunde of juist voor een externe koper die niet op zoek is naar een ’zware’ onderneming maar op onderdelen aanvulling zoekt bij de eigen organisatie.
En dat is nou precies waar ik graag mijn begeleiding en dienstverlening op afstem. Eerlijk en open adviserend, onafhankelijk, integer en met een flinke dosis persoonlijke en zakelijke ervaring. Ik nodig u van harte uit contact met mij op te nemen om eens van gedachten te wisselen. Dat kan u een stuk wijzer maken, en zoals u weet, wijsheid is het verschil tussen kennis en ervaring.